«Արվեստագետը պետք է բացահայտի ազատությունը, որպեսզի ժողովուրդն ազդակներ ստանա, լիցքավորվի դրանով»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդական նկարիչ ՌՈԲԵՐՏ ԷԼԻԲԵԿՅԱՆԸ:
Շաբաթներ առաջ Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում կայացան նրա ստեղծագործությունների համահավաք պատկերագրքի շնորհանդեսը և ձեռագրապահոցին «Ռեքվիեմ» կտավի նվիրատվության պաշտոնական արարողությունը:
Մեր զրույցն այս նյութի շուրջ է և այն թեմաների, որոնց արվեստագետն անդրադարձել է պատկերագրքում տեղ գտած իր նկարներում ու մտորումներում: Զորօրինակ, նկարչի խոստովանությունից իմանում ենք, որ ունեցել է և ունի մի չիրականացած երազանք` օժտված լինել երգելու շնորհով: Բայց և դժգոհ չէ իրեն բաժին հասած շնորհից ու, առիթն օգտագործելով` անկեղծանում է. «...Ինձ տրված է ամենամեծ պարգևը: Ի վերջո, նկարչի առավելությունն այն է, որ մեն-մենակ ստեղծագործելու հնարավորություն է ունենում: Մենակությունը Աստծու տված ամենահրաշալի նվերն է: Մարդը մենակ է ծնվում ու միշտ միայնակ է: Բայց կյանքից է դասեր քաղում. այնպիսի հոգևոր վերելք է ապրում, այնպիսի դժվարություններ է հաղթահարում, բոլորը չէ, որ կարող են, բոլորը չէ, որ հասու են: Եվ հազիվ թե որևէ մեկը երբևէ կարողանա կռահել, թե ինչ խմորումների է ենթարկվում նրա ներաշխարհը: Գաղտնիքներ կան, որ միայն իրեն են հայտնի, ձայներ կան, որ միայն իրեն են լսելի»:
Նշենք, որ Ռոբերտ Էլիբեկյանի ստվարածավալ գրքի տպագրությանն աջակցել են ՀՀ առաջին տիկին Ռիտա Սարգսյանը, ՀՀ մշակույթի նախարարությունը, Էդուարդ և Վերժին Մսրլյանները` Սան Ֆրանցիսկոյից, նկարչի որդին` Արեգ Էլիբեկյանը` Մոնրեալից:
Գրքի վրա աշխատել է ստեղծագործական մի մեծ խումբ, որոնց հականե-հանվանե իր երախտագիտությունը հայտնեց գեղանկարիչը թե՛ Մատենադարանում կայացած հանդիսության, թե՛ մեր զրույցի ընթացքում:
Մենք ևս հարկ ենք համարում թվարկել նրանց անունները` ջանալով բաց չթողնել ոչ մեկին: Գրքում զետեղված տեքստերի հեղինակներն են ինքը` Ռոբերտ Էլիբեկյանը, Սեյրանուշ Մանուկյանը, Պողոս Հայթայանը: Տեքստերը կազմել և խմբագրել է Ռուզան Զաքարյանը: Գեղարվեստական ձևավորողներն են Զավեն Խաչիկյանը և Հասմիկ Մովսեսյանը: Մատենագիտությունը կազմել է Սյուզաննա Փիլոսյանը:

«ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՄԻՇՏ ՈՒՂԵՑՈՒՅՑ Է ԵՂԵԼ ԱՐՎԵՍՏԻ ՎԱՐՊԵՏՆԵՐԻ ԽՈՍՔՆ ԱՐՎԵՍՏԻ ՄԱՍԻՆ»

-Պարոն Էլիբեկյան, նկարիչների ստեղծագործությունների ալբոմները ես սովորաբար կոչում եմ առձեռն պատկերասրահներ: Ձեր նոր ալբոմը կարելի՞ է այդպես բնորոշել:
-Կարելի է և այդպես բնորոշել: Դա Ձեր իրավունքն է: Շատ երկար տարիներ եմ մտորել այս պատկերագիրքն ստեղծելու մասին: Գիտեի, որ ինձ սպասում է դաժան մի աշխատանք: Բայց ի վերջո, Մարին` տիկինս, ինձ պարտադրեց, որ լրջորեն զբաղվեմ գրքով, ինքս հավաքեմ այն խումբը, որը պիտի իրականացնի գրքի ստեղծումն ու հրատարակումը: Նա իրավացիորեն ստիպեց, որ ես դա անեմ, չթողնեմ ուրիշ մեկին: Որովհետև ի՞նչ իմանաս` քեզնից հետո ո՞վ կստանձնի այդ գործը: Իսկապես աշխատանքային հրաշալի խումբ հավաքվեց, իսկական պրոֆեսիոնալների մի խումբ: Խմբագիրը և կազմողը` Ռուզան Զաքարյանը, մեկուկես տարի ձայնագրել է ինձ, իմ բանավոր խոսքից ստացել համակարգված, կանոնավոր խոսք: Դիզայները և լուսանկարիչը` Հասմիկ Մովսեսյանը և Զավեն Խաչիկյանը, ինձ շատ գոհացրին իրենց աշխատանքով: Ինձ համար միշտ ուղեցույց է եղել արվեստի վարպետների խոսքն արվեստի մասին: Ես միշտ հետաքրքրվել եմ, թե ինչպես է մտածում արվեստագետը: Թե ինչպիսի նկարիչներ են Վան Գոգը, Պիկասոն, մյուսները, ինձ հայտնի էր, բայց ես ուզում էի իմանալ, թե ինչպիսի մտածողներ են նրանք: ՈՒ ինձ թվում է, որ ուրիշներին էլ կհետաքրքրի, թե ինչպես եմ ես մտածում: Այս մոտեցմամբ կազմվեց գրքի տեքստը` հիմնականում բաղկացած իմ խոսքերից: Շատ բովանդակալից վերլուծություններ են գրել Սեյրանուշ Մանուկյանը և Պողոս Հայթայանը: Եվ հրաշալի մասնագետ, Կոլումբիայի համալսարանի դասախոս Արևիկ Գաբրիելյանի շնորհիվ իրականացավ գրքի անգլերեն տարբերակի հրատարակությունը. փաստորեն տպագրվեց երկու գիրք` հայերեն և անգլերեն: Ամենադժվար բաժիններից մեկը` մատենագիտությունը, կազմել է Սյուզաննա Փիլոսյանը: Այսինքն` բավական մեծ աշխատակազմի ջանքերով է իրականացել գրքի հրատարակությունը:
-Պատկերագրքի և որևէ կտավի ծնունդը նույն զգացողությա՞մբ եք ընկալում:
-Չէ՜, կտավ ստեղծելն իմ հիսուն տարվա աշխատանքն է: Դա և՛ աշխատանք է, և՛ արվեստ է, և՛ արհեստ է: Դա ինձ համար բնական վիճակ է, հանդարտ վիճակ է: Իսկ գիրք տպագրողներն իմ աչքում հերոսներ են եղել առհասարակ:
-Այսինքն` հիմա Դուք հերոսացե՞լ եք Ձեր աչքում:
-Իսկապես շատ դժվար գործ էր, շատ: Նկարելու հետ չես համեմատի: Նկարելու մեջ հաճույք կա, այս աշխատանքում հաճույք չկա:

«ԱՅՍՕՐ ԵՎ ՄԻՇՏ ՄՇԱԿՈՒՅԹՆ Է ԱՄԵՆԱԿԱՐԵՎՈՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ»

-Մատենադարանում Ձեզ նվիրված ցերեկույթին ելույթ ունեցող արվեստաբանները շեշտում էին, որ Ձեր ստեղծագործություններում լույսը, լավատեսությունը շատ են: Մատենադարանի ճեմասրահում կախված «Ռեքվիեմ» կտավը, որ նվիրված է Ձեր ծնողների հիշատակին և Նարեկացու «Մատյանի» տրամադրությամբ է շնչում, նույնպես բացառություն չէ: Այս կտավում պարզապես կանաչի հրավառություն է, գույն, որը կյանքի, բնության զարթոնքի խորհուրդն է կրում: Լավատեսությունը, լուսավոր տրամադրության մեջ լինելը ստեղծագործական սկզբո՞ւնք է Ձեզ համար, թե՞ դա գիտակցությունից անկախ, ներքին մղումով է պայմանավորված:
-Այո, այդ կտավում կա և՛ Նարեկացու հետքը, և՛ իմ ծնողների: Ես ուզում էի, որ Մատենադարանում ինչ-որ կերպ գրանցված լինի իմ ծնողների շունչը, անունը: Նրանք էլ են 15-ի ցեղասպանությունից մազապուրծ շառավիղներ: Ինչպես որ մեզ` հայերիս համար անըմբռնելի է 15-ի ողբերգությունը, այդպես էլ ինձ համար անըմբռնելի է այդ կտավի ստեղծումը, նրա` այդպիսին լինելը: Ես չէի ուզում ցույց տալ արյուն, ողբերգություն: Ես ուզում էի ցույց տալ այդ ամենից հետո վերապրելու ուրախությունը: Մենք, ի վերջո, հասկանում ենք, որ այսօր և միշտ մշակույթն է ամենակարևորը Հայաստանում: Ես չեմ ասում, թե մենք ամենալավն ենք: Քա՜վ լիցի, ես հեռու եմ սնապարծությունից: Բայց և գիտեմ, որ մենք եղել ենք, կանք ու լինելու ենք. դրանում է մեր ուժը, ոչ թե լացուկոծի մեջ:
-Մատենադարանի ճեմասրահում երկու նկար ունեք: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս փաստին:
-«Ռեքվիեմը» և Արշիլ Գորկու թեմաներով արված նկարս Մատենադարանին նվիրելը մտածված քայլ էր: Գորկին Վանում է ծնվել, կրել բազում տառապանքներ, բայց և հաղթահարել դրանք: Նույնը վերաբերում է Նարեկացուն, իմ ծնողներին: Ինչի՞ մեջ է ազգի ուժը: Նրանում, որ ապրած տառապանքները, դժվարությունները հաղթահարել կարողանա, գնա առաջ, որ դրանից բացի ուրիշ տարբերակ չճանաչի: Մատենադարանը Հայաստանի ամենակարևոր թանգարանն է` իր հրաշալի հավաքածուով: Այն, որ մենք այսօր կարողանում ենք ապրել ու ստեղծագործել, պատահական չէ: Դրանում մեծ իմաստ կա, և Մատենադարանը մեր գոյության շարունակականության ամենամեծ վկայությունն է: Երբ ես նկարի վրա աշխատանքը վերջացնում եմ, այն այլևս ինձ համար գոյություն չունի: Այն պետք է իր տեղը գտնի: Եվ ուրախ եմ, որ իմ երկու նկարներն իրենց տեղը գտան Մատենադարանում: Գիրքն էլ արդեն իմը չէ, այն արդեն ստացվել է, կայացել է և ընթերցողինն է: Այն պիտի գտնի իր ճանապարհը:
-Ձեր պերսոնաժների մեջ հաճախ է հանդիպում առլեկինը: Այն երկու խորհուրդ ունի. կա՛մ պարզապես միմոս է, խեղկատակ, կա՛մ արգելված խոսքը բարձրաձայնող, ճշմարտությունը տարփողող անձնավորություն: Դուք այս գործառույթներից ո՞րն եք նրան վերագրել:
-Հիմա խոսում ենք այդ մասին, ու ես նորից գնում եմ դեպի դարերի խորքը, դեպի մեր ձայնարկու գուսանները, դեպի առլեկինները, դեպի թատրոնը: Մարդը փախչում է իրականությունից. դա կարևոր է արվեստագետի համար: Նա փորձում է ստեղծել նոր իրականություն: Արվեստը չի կարող մրցակցել բնության և կյանքի հետ: Դրանք զուգահեռ են ընթանում, և արվեստագետը նոր տեսիլքներ է փնտրում: Այդպես են ծնվում նաև առլեկինների կերպարները:
-Ձեր լուսանկարների հավաքածուն վկայում է, որ կյանքի ընթացքում շփվել եք լեգենդների հետ` Վիլյամ Սարոյան, Երվանդ Քոչար, Մարտիրոս Սարյան, Մինաս Ավետիսյան, Աղասի Այվազյան, այլք: Նրանց հետ շփվելիս ունեի՞ք լեգենդի կողքին գտնվելու, լեգենդի հետ ինչ-որ ընդհանրություն ունենալու զգացողությունը:
-Մենք նրանց արժեքը շատ լավ էինք գիտակցում: Տիտաններ էին, հսկաներ: Բայց նրանք այնքան հասարակ էին, այնքան անմիջական: Ես միշտ ասել եմ, որ դեմոկրատիայի առաջին դասերը Երվանդ Քոչարից եմ ստացել: Նրանք շատ բարի էին, գիտեին, որ իրենցով ոչինչ չի վերջանում: Քաջալերում էին երիտասարդներին: Նրանց բռնած ուղղությունը շատ ճիշտ էր:

«ԵՍ ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ՄԱՐԴ ԵՄ, ԷՍ ԻՆՉԵ՞Ր ԵՄ ԽՈՍՈՒՄ»

-Մեր նախորդ զրույցի ժամանակ ասացիք, թե գնացել եք դեպի բեմանկարչությունը, որովհետև ձգտել եք կտրվել դրսի աշխարհի պարտադրանքներից: Մատենադարանում ելույթ ունեցողներից մեկն էլ ասաց, որ քաղաքական դիրքորոշման բացակայությունը ևս քաղաքական դիրքորոշում է: Դուք, ի վերջո, քաղաքակա՞ն երևույթ եք, թե՞ ոչ:
-Քաղաքականությունը տարբեր շերտեր ունի: Երբ Ջուղայի խաչքարերը ոչնչացրին, իմ մեջ մի ճիչ արթնացավ, և կտրուկ փոխվեց իմ ու իմ արվեստի վերաբերմունքը: Ոչ թե շինծու կեցվածք էր դա, այլ իմ բնական պոռթկումը: Բարբարոսների այդ ոճրից հետո ես չէի կարող այլ կերպ ինձ դրսևորել, այլ կերպ նկարել: ՈՒ 2006 թվականին ծնվեց «Ճիչ, Ջուղա» կտավը, ստեղծվեցին այդ տրամադրությամբ արված այլ գործեր: Դրան հաջորդեց «Ռեքվիեմը»: Ես ինքս ինձ չեմ ճանաչում: Չգիտեմ, թե ինչ շերտեր կան մեջս: Եվ սպասում եմ, թե վաղվա օրն ինձ ինչ կբերի: Ընդհանրապես շատ հետաքրքիր է արվեստագետի իրականությունը: Մենք ի՞նչ գիտենք, թե Գոյայի, Սարգիս Պիծակի, Թորոս Ռոսլինի, ձայնարկու գուսանների ժամանակ ինչ իրավիճակ է եղել, ինչ քաղաքականություն է գոյություն ունեցել: Չէ՞ որ այն ժամանակն էլ իր քաղաքականությունն ուներ: Իշխանություններ կային, փոքր թագավորություններ կային: Բայց ստեղծվեց արվեստ: Մենք ի՞նչ իմանանք, թե այդ օրերի արվեստագետներն ինչով էին ապրում: Ես, օրինակ, պատկերացնում եմ, որ Նորադուզի խաչքարերի վարպետներն աշխատում էին, ստեղծում ֆանտաստիկ խաչքարեր: Եվ իրենցից վերև ունեին Աստված, կապույտ երկինք, անձրև, ձյուն, ներքևում` մի կտոր լավաշ ու պանիր: ՈՒ սա վերաբերում է ոչ միայն Նորադուզի խաչքարագործներին: Նույն կերպ էր և՛ Գյումրիում, և՛ Սիսիանում, և՛ Արցախում, և՛ ամենուր: Ճիշտ արվեստագետը երբեք չպիտի տարվի նյութական բաներով: Երբ խորհրդային տարիներին մեր առջև բետոնե պատ էին դնում, դա մեզ ուժ էր տալիս, մենք ձգտում էինք այդ պատը ճեղքել: Այսօր ազատություն է, բայց ազատությունը հո ամենաթողություն չէ՞: Արվեստագետը պետք է բացահայտի ազատությունը, որպեսզի ժողովուրդն ազդակներ ստանա, լիցքավորվի դրանով: Ժողովուրդը պետք է հարստանա այդ ազատությամբ: Ես տարօրինակ մարդ եմ, էս ինչե՞ր եմ խոսում: Երբեք այսպիսի մտքեր չեմ ունեցել: Հենց հիմա դրանք ծնվեցին:
-Խոսքի հետ մի՞տքն է ծնվում:
-Այո:
-Մի միտք էլ Ձեր գրքի կազմին է հանգրվանել. «Վարպետության հասնելու ճանապարհն անվերջանալի է: Չկա մի եզրագիծ կամ որոշակի սահման, որին պիտի հասնես ու ասես` ահա սա է: Անկարելի է: Վարպետության ճանապարհը դադար չառնելու պահանջ է դնում: Միայն այդպես կարող ես նպատակիդ հասնել: Ի՞նչն է պատճառը, որ ամեն օր գալիս եմ արվեստանոց: Նկարում եմ, թե ոչ` այնքան էլ էական չէ: Տասնյակ տարիներ արդեն այս ռիթմով եմ ապրում: ՈՒրեմն գաղտնի մի ուժ կա, որը ձգում, բերում է ինձ այն տարածքը, որ արվեստանոց է կոչվում: Մի տեղ, որի կենտրոնում կտավով ձգված չորս նկարակալ ինձ է սպասում: Տասնամյակներ են անցել, բայց ինքս ինձ համար դեռ չեմ պարզել, թե ում թելադրանքով եմ գալիս այստեղ: Գաղտնիք է, որը կարծես թե մինչև վերջ էլ մնալու է անբացատրելի: Իսկ գուցե ոչ, չգիտեմ»: Այս մտքերը գրքի ծննդյանը զուգընթա՞ց են ծնունդ առել:
-Այո: Այդ և գրքում տեղ գտած շատ ուրիշ մտքեր, որոնք, կարծում եմ, պիտի հետաքրքրեն ինձ ճանաչող և ավելի լավ ճանաչել ցանկացող մարդկանց:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ